ایران مشاوره اولین مرجع مشاوره تحصیلی تلفنی کشور 
تهیه رساله یکی از فعالیت های دانشجویان مقطع دکتری می باشد که به منظور رسیدن به مقام علمی بالاتر و کسب مدرک دکتری نگاشته می شود. نکته ای که در این امر بسیار حائز اهمیت می باشد، نحوه نگارش رساله دکتری است، چرا که یک رساله دکتری اصولی بایستی بر اساس معیارها و در چارچوبی منطقی و علمی تنظیم و تهیه شود.
پس از تدوین رساله، دانشجویان مقطع دکتری بایستی در جلسه دفاع رساله خود را ارائه دهند و پاسخگوی سوالات داوران حاضر در جلسه باشند، اما قبل از این مراحل لازم است که دانشجو با اصول نگارش رساله دکتری آشنایی کامل را داشته باشد که به همین جهت، در این مقاله به شیوه صحیح نگارش رساله دکتری می پردازیم.
دانشجو پس از انتخاب موضوع رساله، بایستی نتایج پژوهش های خود را به صورت کتبی در قالب رساله دکتری نوشته و به کمیته علمی دانشگاه تحویل دهد.
فهرست محتوا
رساله دکتری چیست ؟
رساله یا تز دکتری به نوشته ای علمی و پژوهشی گفته می شود که گاها با عنوان پایان نامه در میان دانشجویان شنیده می شود. زمانی که فرد دوره دکتری خود را به پایان می رساند، بایستی در جلسه دفاع در مقابل داوران، رساله دکتری خود را ارائه دهد و پاسخگوی سوالات آن ها باشد. در صورتی که سوالات داوران با گفته های اصولی و منطقی پاسخ داده شود، نشان دهنده آن است که دانشجو برای گردآوری رساله زمان کافی صرف کرده و تحقیقات بسیاری را انجام داده است.
رساله یا پایان نامه؟
اکثر دانشجویان به دلیل وجود قوانین و محتوای تقریبا یکسان در این دو، رساله و پایان نامه را یکسان می دانند، در صورتی که عنوان پایان نامه در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد استفاده قرار می گیرد و رساله مخصوص دوره دکتری می باشد. همچنین تفاوت هایی در ساختار و نحوه نگارش رساله و پایان نامه وجود دارد، به این صورت که رساله دکتری مفصل تر و حجیم تر از پایان نامه نوشته می شود و هر بخش آن دارای دامنه گسترده تر و همراه با توضیحات بیشتر است.
همچنین پایان نامه کارشناسی ارشد می تواند جهت تکمیل تحقیقات قبلی تهیه شود اما رساله بایستی حاصل تحقیقات و پژوهش های جدید باشد. لازم به ذکر است که پروپوزال رساله و پرپوزال پایان نامه نیز با یکدیگر فرق دارند، چرا که پروپوزال دکتری باید به شرح دقیق مطالبی که قرار است در رساله ذکر شود، بپردازد اما در پروپوزال کارشناسی ارشد، بیان موارد ضروری و مهم کافی می باشد.
مراحل نگارش رساله دکتری
اولین گام جهت نوشتن رساله دکتری، انتخاب موضوع رساله است. در این راستا، دانشجو می بایست موضوع جدیدی را انتخاب نماید، به طوری که در گذشته مقاله ای در رابطه با موضوع مورد نظر تدوین نشده باشد. همچنین فرد می تواند از استاد راهنما کمک بگیرد؛ چرا که استاد راهنما می تواند به دانشجو در انتخاب یک موضوع پژوهشی و برنامه ریزی برای تکمیل آن در مدت زمان مقرر کمک نماید. همچنین در نظر داشته باشید که قبل از تکمیل ظرفیت پذیرش دانشجو برای استاد مورد نظر، نسبت به انتخاب وی اقدام نمایید.
پس از ارائه پروپوزال (که شامل اهداف رساله، بیان مسئله، تاریخچه و سوابق تحقیق می شود) به استاد راهنما و تایید آن توسط وی، دانشجو می تواند نگارش رساله را آغاز کند. نحوه نگارش رساله دکتری بسیار اهمیت دارد، چرا که دانشجو بایستی مطالب خود را در چارچوب قوانین و معیارهای مشخص تهیه نماید تا در زمان ارائه، دچار مشکل نشود.
از این رو، لازم است دانشجو در هنگام تدوین چنین تحقیق علمی، نکات مهم را در حین نگارش آن رعایت نماید. مراحل نگارش رساله دکتری در دانشگاه های آزاد و دانشگاه های سراسری با تفاوت های جزئی همراه می باشد اما به طور کلی نحوه نوشتن تز دکتری در اکثر دانشگاه های کشور شامل بخش ها و مراحل یکسان است که این موارد به شرح زیر می باشند.
صفحات نخستین رساله
- جایگاه ابتدایی ترین برگه یعنی صفحه “بسم الله الرحمن الرحیم” بعد از صفحه سفید در سمت جلد فارسی می باشد که بایستی عبارت مذکور در وسط صفحه و به شکل ساده (بدون هر گونه کادر و تزئین) قرار بگیرد.
- در صفحه بعدی، کلیه مندرجات روی جلد به همان شیوه که در ادامه مقاله قید شده اند (مشخصات ظاهری)، بایستی دوباره ذکر گردند.
- سپس در برگه بعدی، عنوان “منشور اخلاق” درج می گردد که در این بخش دانشجو متعهد می شود اصولی را که در فعالیت های علمی پژوهشی، به کار می برد با توجه به قوانین دانشگاه خود باشد.
- صفحه بعدی، شامل صفحه فارسی تاییدیه هیئت داوران می شود که تصویب نامه با امضای استادان راهنما و مشاور در این قسمت قرار می گیرد.
- دو صفحه بعدی نیز هر کدام به ترتیب شامل صفحه تقدیم و سپاس گذاری می شوند که دانشجو می تواند با ذکر نام افراد از آن ها تشکر نماید و بیان کند که حضور آن ها تا چه حد در تهیه رساله موثر بوده است.
- حال دانشجو می تواند در صفحه ای جدید فهرست مطالب را که شامل چکیده، عنوان فصل ها، عنوان بخش های و زیر بخش ها، فهرست منابع و پیوست ها می شود، ذکر نماید.
- اگر از شکل یا جدولی در مطالب استفاده شده است، می بایست در برگه بعدی، ابتدا فهرست شکل ها (عنوان و شماره شکل، نمودار، نقشه و عکس) و در صفحه جدید، فهرست جداول (عنوان و شماره جدول) مذکور درج شوند.
- سپس به بخش چکیده رساله دکتری می رسیم که ضروری است این بخش به طور خلاصه و مفید، اهمیت تحقیقات و پژوهش، روش پژوهش، هدف و نتایج رساله دکتری بیان شود. چکیده معمولا شامل 250 کلمه تا 300 کلمه می شود که بایستی در یک پاراگراف ذکر گردد. توجه شود که در انتهای چکیده، عنوان “واژه های کلیدی” نیز قید شود و سپس 4 تا 6 واژه کلیدی درج گردد.
فصل های رساله
در برخی از دانشگاه ها ممکن است با توجه به رشته دانشجو، تعداد و عنوان های فصل ها تغییر نماید اما به طور معمول فصل های رساله دکتری شامل 5 فصل اصلی می شوند که به ترتیب موارد زیر می باشند.
فصل اول: کلیات تحقیق
این فصل شامل بخش های گوناگونی می شود که مهم ترین آن ها “بیان مسئله” است. در واقع دانشجو باید رد این بخش، موضوع رساله را مورد بحث و بررسی قرار دهد و به این سوال پاسخ دهد که چرا موضوع خود را انتخاب کرده است. قسمت بیان مسئله بهتر است که با بیان مشکلات موجود در راستای پیشرفت موضوع شروع شود و در پایان نیز هدف تحقیق بیان گردد. اهداف بایستی هماهنگ با موضوع باشند و به طور شفاف و واقع بینانه مطرح گردند. در ادامه نیز می توان فرضیه ها و پیش بینی های مرتبط با موضوع را درج کرد که البته برای بیان فرضیه ها نیازی به ذکر استدلال نمی باشد.
فصل دوم: مبانی تحقیق
این فصل از چهار قسمت مقدمه، مبانی تئوری، پیشینه و مدل مفهومی تشکیل شده است. در بخش مقدمه دانشجو می تواند جنبه های مختلف پژوهش خود را مورد بررسی قرار دهد، به این صورت که محقق جهت پیشرفت تحقیقات خود چه کارهایی انجام داده و چه اطلاعاتی را جمع آوری کرده است. همچنین این قسمت می تواند همراه با خلاصه ای از نظرات و بحث کلی همراه باشد.
در قسمت مبانی تئوری یا نظری به تعاریف لغوی واژگان کلیدی پرداخته می شود و تئوری ها به صورت مرتبط و تخصصی بیان می گردند. در بخش پیشینه نیز دانشجو می تواند به تاریخچه تحقیقات انجام شده در رابطه با موضوع مورد نظر، در ایران یا خارج از کشور بپردازد. در قسمت آخر از این فصل نیز در صورت امکان، فرد می تواند مدل مفهومی یا به عبارتی مفاهیم مرتبط با هم را بیان نماید تا خواننده بتواند پدیده مورد نظر را به صورت ذهنی تجسم نماید.
فصل سوم : مواد و روش تحقیق
این فصل بیانگر روش پژوهش می باشد که دانشجو می تواند روش گردآوری اطلاعات، روش تجزیه و تحلیل داده، محیط و نمونه پژوهش، روش نمونه گیری و روش محاسبه را به طور جزئی و دقیق بیان نماید.
فصل چهارم: نتایج تحقیق
حال دانشجو یافته های پژوهش خود را می تواند در این فصل ذکر نماید و نتایج حاصل از تحقیق را به صورت نوشتاری، جدول یا نمودار به نمایش بگذارد. از آن جایی که این بخش به بیان یافته ها اختصاص دارد نه تفسیر کردن آن ها، ضروری است که با ترتیبی منطقی و متناسب با موضوع و فرضیه های مذکور، در جملاتی ساده و قابل فهم، نتایج گفته شود و برای بیان جزئیات از جدول و نمودار استفاده گردد. توجه کنید که یافته های خود را با محتوای یکسان در الگو های متفاوت (جدول و نمودار و…) بیان نکنید.
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
قسمت ابتدایی این بخش برای پاسخ به سوالات پژوهش می باشد. سپس نتایج تحقیق با یافته های دیگر محققین مورد مقایسه قرار می گیرد و با بیان کاربردهای نتیجه و دلایل علمی و منطقی، درباره آن ها بحث می شود. در این فصلT تنها نتایجی مورد تفسیر قرار می گیرند که در فصل “نتایج” به آن ها اشاره شده است. پس از جمع بندی نیز می توان پیشنهاداتی را برای تحقیقات بعدی ارائه داد و به مسائل بی جواب در رابطه با تحقیق اشاره کرد.
فهرست منابع
در این قسمت دانشجو بایستی تمام ارجاعات مورد استفاده خود را ذکر کند و اسامی منابع را بیان نماید. برای ارجاع منبع، باید نام خانوادگی نویسنده و سال نشر اثر درج گردد. اگر نقل قولی مستقیم از نویسنده مورد نظر، آورده شود، ذکر شماره صفحه علاوه بر موارد مذکور لازم است. در صورتی که چندین منبع از یک نویسنده مورد استفاده قرار می گیرد، بایستی بر حسب تاریخ، منابع ذکر شوند.
اسامی نویسندگان خارجی به صورت فارسی در متن تایپ شود و نام لاتین آن پاورقی گردد. در نهایت نیز در صورت نیاز می توانید پیوست ها را بر حسب حروف الفبا به صورت پیوست الف، پیوست ب و… بیان نمایید.
واژه نامه، چکیده و صفحه عنوان به زبان انگلیسی
واژه ها و عبارات فنی و علمی که در رساله به کار رفته شده اند، بایستی در پایان تز دکتری، به صورت فارسی به انگلیسی به ترتیب حروف الفبای فارسی و به صورت انگلیسی به فارسی به ترتیب حروف انگلیسی (لاتین) آورده شوند. در صفحه بعدی نیز لازم است به ترتیب چکیده و صفحه عنوان به زبان انگلیسی و کاملا معادل با نمونه فارسی آن در پایان رساله گنجانده شوند. توجه نمایید که در صفحه انگلیسی، تاریخ سال و ماه آن می بایست به میلادی قید گردد.
مشخصات ظاهری رساله دکتری
پس از تدوین و دسته بندی محتوای رساله دکتری، حال نوبت به مشخصات ظاهری آن می رسد. از آن جایی که پس از تایپ نهایی تز دکتری، الزامی است که به تعداد لازم برای استادان راهنما، استادان مشاور و کتابخانه مرکزی، یک نسخه از رساله صحافی و تهیه شود، لذا بهتر است یک سری از نکات و ویژگی های لازم را در حین تدوین جلد آن مورد بررسی قرار دهید. در صورت داشتن هر گونه سوال در این رابطه می توانید با مشاوران مرکز ایران مشاوره ارتباط برقرار نمایید.
- جلد رساله دکتری بایستی از جنس گالینگور (نوعی صحافی جهت تهیه پوشش سفت و محکم که متشکل از مقواست و بر روی آن، یک جلد چرم یا پارچه ای کشیده می شود و ماندگاری بالایی دارد) باشد.
- مندرجات روی جلد گالینگور به صورت زرکوب یا نقره کوب چاپ گردد.
- جلد رساله باید مشتمل بر آرم دانشگاه، نام دانشگاه (و در صورت لزوم نام واحد مربوطه)، نام دانشکده، عبارت “رساله برای دریافت درجه دکتری رشته مورد نظر “، عنوان رساله، نام و نام خانوادگی استادان راهنما و مشاور، نام و نام خانوادگی دانشجو و تاریخ دفاع بر حسب سال و ماه تحصیلی دانشجو باشد.
- رساله هایی که موضوعات طولانی دارند، تنها قسمتی از آن بر روی جلد نوشته گردد و بقیه آن به صورت … درج شود.
- در قسمت عطف جلد، عنوان رساله، نام و نام خانوادگی دانشجو و سال تحصیلی (با فونت Zar 16) ذکر گردد.
- در ابتدای رساله نیز بعد از جلد فارسی از سمت راست و در آخر قبل از جلد انگلیسی از سمت چپ، بایستی یک صفحه سفید قرار بگیرد.
- رنگ جلد رساله دکتری بستگی به واحد آموزش دانشگاه مربوطه و رشته فرد دارد اما به طور معمول جلد رساله ها در رنگ های سورمه ای یا مشکی تهیه می گردد.
روش صحیح نگارش رساله دکتری در برنامه Microsoft Word
از آن جایی که کلیه مطالب مورد نظر بایستی از طریق برنامه Microsoft Word جمع آوری گردند، الزامی است که یک سری از نکات در هنگام ویرایش و نوشتن مورد توجه قرار بگیرد که به شرح زیر می باشند:
- رساله بایستی بدون اشتباهات دستوری و نگارشی تدوین گردد.
- معمولا تعداد صفحات مجاز برای رساله دکتری 200 صفحه می باشد.
- در هنگام شماره گذاری صفحات معمولا به صفحات بسم ا…، تقدیر و تشکر و چکیده، شماره ای اختصاص داده نمی شود. صفحات بعدی نیز با حروف ابجد یا اعداد رومی شماره گذاری می گردند و در صفحات متن اصلی تا آخرین صفحه، اعداد فارسی درج می شوند.
- متن رساله با فونت B Nazanin و با شماره 14 تایپ شود.
- استفاده از کلمه ها و اعداد انگلیسی در متن رساله ممنوع است.
- در هنگام ویرایش صفحات رساله از کادر یا تزئینات استفاده نشود.
- کلیه روابط ریاضی و معادلات بایستی تایپ شوند و کپی نشده باشند.
- عنوان جداول باید در بالای آن ها قرار گرفته باشد و بین عنوان و خود جدول فاصله ای موجود نباشد.
- در انتخاب نوع و شماره قلم های صفحات تقدیم و تشکر محدودیتی وجود ندارد.
- فاصله خطوط باید 1/5 سانتی متر باشد.
- فاصله تا لبه بالا و لبه چپ 2/5 سانتی متر، و تا لبه پایین و لبه راست 3 سانتی متر در نظر گرفته شود.
- مجموع تعداد صفحات پیوست رساله دکتری نباید از 40 صفحه بیشتر شود.
نکات نگارش رساله دکتری
در هنگام نگارش رساله دکتری عوامل زیادی وجود دارد که باعث موفقیت شما در ارائه یک رساله بی نقص در جلسه دفاع می شود. توجه به این عوامل و نکات، ضروری است که در ادامه مقاله به بیان برخی از این موارد می پردازیم.
زمان
تهیه رساله دکتری به دلیل داشتن اهمیت بسیار نیازمند زمان زیادی است، به طوری که بسیاری از دانشجویان حتی قبل از شروع دوره دکتری خود به فکر تهیه تز دکتری هستند، چرا که با وجود مشغله های بسیار برای دانشجوی دکتری، ممکن است افراد تنظیم و نگارش آن را به طور مرتب به تعویق بیندازند و به همین، جهت در زمان ارائه رساله خود دچار استرس شوند. بنابراین پیشنهاد می شود، جهت نگارش رساله خود و انجام تحقیقات و پژوهش های لازم، وقت کافی برای آن صرف نمایید تا در حین ارائه آن با مشکل مواجه نشوید.
توانایی تحقیق
اغلب دانشجویان تصور می کنند که تنها با اتکا به چند منبع می توانند رساله دکتری خود را سر و سامان دهند و اطلاعات مورد نیاز در رابطه با موضوع مورد نظر خود را جمع آوری نمایند، در صورتی که این تصور غلط است! دانشجو دکتری بایستی از توانایی تحقیق برخوردار باشد، به این صورت که مطالب موجود در رساله را که از کتب و منابع مختلف استخراج کرده است، به طور دقیق مورد آنالیز و کاوش قرار دهد و بتواند درباره هر یک از آن ها به بحث بپردازد.
آمادگی در جلسه دفاعیه
پس از اتمام نگارش رساله، دانشجو باید خود را برای حضور در جلسه دفاع آماده کند. در این جلسه ممکن است سوالات سخت و دور از انتظار از دانشجو پرسیده شود، بنابراین دانشجو می بایست کاملا به موضوع رساله خود مسلط باشد تا بتواند این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارد. بهتر است که دانشجو جهت کسب آمادگی بیشتر قبل از ارائه رساله، قوانین و روش کار دانشگاه خود را بررسی کند و برای آمادگی، پژوهش خود را دوباره مطالعه نماید و یک فهرست از سؤالات احتمالی تهیه کنید.
مسائل مالی
اگر رساله دکتری شما هزینه بر است و برای انجام تحقیقات توانایی مالی کافی ندارید، می توانید از موسسات مطالعاتی و پژوهش محوری که تامین کننده این هزینه هستند، کمک بگیرید. در غیر این صورت، بهتر است که موضوع رساله خود را تغییر دهید.
به دلیل اهمیت و حساسیت مرحله انتخاب موضوع رساله دکتری، دانشجو می بایست زمان زیادی را صرف انجام این کار کند و موضوعی را برای پژوهش های خود برگزیند که جدید باشد. همچنین دانشجو می بایست راجع به موضوع انتخابی خود تحقیقات گسترده ای انجام دهد و به خوبی بر موضوع پایان نامه مسلط باشد تا بتواند در جلسه دفاع رساله به سوالات داوران پاسخ قانع کننده ای بدهد.
سوالات متداول
1- آیا رساله و پایان نامه با یکدیگر تفاوت دارند؟
بله، عنوان پایان نامه در دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد مورد استفاده قرار می گیرد و رساله مخصوص دوره دکتری می باشد، همچنین از نظر حجم و نحوه نگارش نیز دارای تفاوت هایی می باشند.
2- مشخصات ظاهری رساله دکتری باید به چه صورت باشد؟
مشخصات ظاهری و جلد رساله دکتری بایستی بر حسب اصول و قوانین باشد که نکات آن به صورت دقیق و کامل در این مقاله گفته شده است.
3- تعداد صفحات مجاز برای نگارش رساله دکتری به چه صورت می باشد؟
معمولا تعداد صفحات مجاز برای نگارش رساله دکتری 200 صفحه می باشد.
سوالات خود را در بخش نظرات با ما در میان بگذارید…
